WINNICA GARLICKI LAMUS

WINNICA ZOSTAŁA WŁĄCZONA DO MAŁOPOLSKIEGO SZLAKU WINNEGO W 2019 R. 

Aż dwie krakowskie uczelnie wyższe mogą się pochwalić własnymi winnicami. Pierwsza z tych plantacji, starsza, większa i prawdopodobnie bardziej znana wśród małopolskich winomanów, to należąca do Uniwersytetu Jagiellońskiego Winnica Nad Dworskim Potokiem w Łazach koło Bochni. Natomiast pewne mniej osób wie, że swoje własne uprawy winnej latorośli posiada także Uniwersytet Rolniczy w Krakowie. Jest to Winnica Garlicki Lamus położona w obrębie zabytkowego zespołu dworskiego w Garlicy Murowanej koło Zielonek. Budząca ciekawość nazwa winnicy wywodzi się od znajdującej się tuż obok niecodziennej budowli – późnorenesansowego dworskiego lamusa, który jest najstarszym zabytkiem tej miejscowości. 

Położona w bliskim sąsiedztwie Krakowa wieś Garlica już od średniowiecza była podzielona między kilku właścicieli. Wśród posiadaczy poszczególnych garlickich działów i folwarków w minionych wiekach wymienia się miedzy innymi klasztor norbertanek na Zwierzyńcu, krakowską kapitułę katedralną oraz różne rodziny szlacheckie i mieszczańskie. W XIV i XV stuleciu jedna z części wsi należała przez kilka pokoleń do znanej krakowskiej rodziny patrycjuszowskiej Wierzynków. Dodatkowo w XIX wieku Garlica została podzielona przez pół granicą zaborów. Śladem tych podziałów są istniejące obecnie trzy odrębne miejscowości położone w dolinie potoku Garliczka: Garlica Duchowna, Garliczka (dawniej Garlica Średnia) oraz wspomniana Garlica Murowana, w której obecnie znajduje się winnica uniwersytecka.

Brak jest przekazów o wcześniejszych uprawach winorośli przy dworze w Garlicy Murowanej, nie znaczy to jednak że kiedyś nie mogła tam istnieć jakaś winnica. W okolicy bowiem wcale często spotykało się takie dworskie winogrady. W 1399 roku na przykład wzmiankuje się taką winnicę przy dworze w odległej zaledwie sześć kilometrów od Garlicy Masłomiący nad Dłubnią, a w 1685 roku uprawiano winorośl przy dworach w Kocmyrzowie i Karniowie, kilka kilometrów dalej.

Natomiast nad samą Garliczką były od wieków kultywowane bogate tradycje sadownicze, co poniekąd doprowadziło do powstania obecnej uniwersyteckiej winnicy. Wzmianki o Garlickich sadach znajdujemy już w inwentarzach z XVIII stulecia. Uprawą drzew owocowych oraz wyrobem konfitur i powideł na handlową skalę tradycyjnie zajmowali się do ostatniej wojny żydowscy mieszkańcy sąsiedniej wsi Garliczka. W roku 1920 majątek dworski w Garlicy Murowanej nabyło Towarzystwo Ogrodnicze Krakowskie, które założyło tu wzorcowy sad. W latach powojennych na bazie tego majątku powstało doświadczalne gospodarstwo sadownicze należące do Akademii Rolniczej w Krakowie, przemianowanej w roku 2008 na Uniwersytet Rolniczy.

W ramach tego właśnie gospodarstwa – oficjalnie Stacji Doświadczalnej Katedry Sadownictwa i Pszczelnictwa – została założona Winnica Garlicki Lamus. Zaczęło się skromnie. W roku 2007 posadzono kolekcję pięciu odmian winorośli po kilkadziesiąt sztuk każda, łącznie 250 krzewów. W pierwotnym zamiarze miało to być jedynie uzupełnienie znajdującej się tu większej kolekcji roślin sadowniczych. Skończyło się jednak inaczej. Władze uczelni szybko bowiem dały zielone światło dla powiększenia tej plantacji i przekształcenie jej w prawdziwą produkcyjną winnicę. Plotka głosi, że rektora i dziekanów przekonały do tej decyzji pierwsze wina z winnicy UJ w Łazach, które wtedy właśnie zaczęły się pokazywać na nieformalnych jeszcze degustacjach.

W roku 2008 winnica została więc powiększona do dzisiejszych rozmiarów i zajmuje obszar jednego hektara, który porasta około 3 tysiące krzewów kilkunastu odmian winorośli. Uprawa jest położona na łagodnym południowym zboczu, gdzie występują stosunkowo żyzne gleby brunatne z domieszką lessów na podłożu skał wapiennych. Lokalizacja ta znajduje się na wysokości około 270–280 metrów n.p.m. i jest wyniesiona około 20 metrów ponad poziom przepływającej nieopodal Garliczki. To zapewnia swobodny spływ chłodnego powietrza z winnicy i tym samym chroni winne krzewy przed przymrozkami.

Uroku garlickiej winnicy dodaje niewątpliwie jej zabytkowe otoczenie. Tuż poniżej obecnych szpalerów winorośli znajdował się niegdyś drewniany dwór z XVII wieku, który po ostatniej wojnie popadł w ruinę i został ostatecznie rozebrany w 1998 roku. Zachowały się natomiast dawne dworskie zabudowania gospodarcze z XVIII i XIX wieku. W dobrym stanie przetrwał także wspomniany na wstępie lamus, który dał nazwę współczesnej winnicy. Jest to dość charakterystyczny murowany budynek z końca XVI lub początku XVII stulecia, który pierwotnie służył jako brama wjazdowa na dworskie podwórze, ze sklepioną przejazdową sienią na parterze oraz izbą na piętrze. Budowla ta musiała robić na współczesnych duże wrażenie, skoro tą część Garlicy zaczęto nazywać „murowaną”.

Później jednak, zapewne w XVIII wieku, poprowadzono nowy dojazd do dworu z innej strony i niepotrzebną już bramę przebudowano na dworski lamus, czyli skarbczyk służący do przechowywania cenniejszych przedmiotów, dokumentów, czy po prostu niepotrzebnych staroci. Zamurowano z obydwu stron przejazd na parterze, tworząc sklepione pomieszczenie o masywnych murach oraz dobudowano drewniane schody i ganek, które prowadzą do sali na piętrze. W tym kształcie budynek zachował się do dzisiaj.

Początkowo w dawnych zabudowaniach dworskich w Garlicy Murowanej miała się także pomieścić winiarnia w której byłby przerabiany na wino plon z winnicy. Ostatecznie jednak postanowiono przenieść produkcję wina do zabudowań uniwersyteckiego Wydziału Biotechnologii i Ogrodnictwa przy Alei 29 listopada w Krakowie. Do pierwszej eksperymentalnej winifikacji doszło już w 2009 roku, gdy tylko pierwsze posadzone krzewy wydały dziewiczy plon. W roku 2012 na potrzeby produkcji wina zaadaptowano piwnice dawnej chłodni doświadczalnej, w których przez większość roku w naturalny sposób utrzymuje się temperatura na poziomie około 12°C. Nowa winiarnia została bardzo dobrze wyposażona i przystosowana nie tylko do przerobu winogron oraz produkcji wina w możliwie najlepszych warunkach, ale także do prowadzenia zajęć dydaktycznych dla studentów.

Korzystając z nowoczesnego zaplecza w roczniku 2013 winnica rozpoczęła oficjalnie zarejestrowana produkcję wina z przeznaczeniem na sprzedaż i wkrótce pochodzące z niej butelki trafiły do dystrybucji pod handlową nazwą „Uniwersyteckie Grono”. Wina te są produkowane w nowoczesnym stylu, fermentują i dojrzewają w zbiornikach ze stali nierdzewnej, zazwyczaj w kontrolowanej temperaturze. Są to zarówno wina kupażowane, jak i odmianowe, wytrawne i półwytrawne. Roczna produkcja wynosi około 5–6 tysiecy butelek. Osobą odpowiedzialną za prowadzenie winnicy oraz produkcje wina jest dr inż. Przemysław Banach.

Wina z Winnicy Garlicki Lamus są często nagradzane na różnego rodzaju konkursach i festiwalach winiarskich. W większości są one wykorzystywane przez Uniwersytet w celach promocyjnych, ale część wyprodukowanych butelek trafia też o ogólnodostępnej sprzedaży. Można je kupić w sklepie uniwersyteckim, a także w kilku sklepach, kawiarniach i restauracjach na terenie Krakowa.